Rok 2024 będzie rokiem jubileuszowym w związku z przypadającą dnia 22 kwietnia 300. rocznicą urodzin Immanuela Kanta (1724 – 1804), wybitnego filozofa, który niemal całe życie spędził w Królewcu, za wyjątkiem dwóch pobytów w miejscowościach Jarnołtowo i Gołdap, położonych w obecnym województwie warmińsko-mazurskim. Jest autorem powszechnie znanych słów, które pozostają niezwykle istotne dla każdego prawnika-administratywisty: Dwie rzeczy napełniają umysł coraz to nowym i wzmagającym się podziwem i czcią, im częściej i trwalej nad nimi się zastanawiamy: niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie[1]. Do tych okoliczności nawiązuje koncepcja Zjazdu organizowanego przez ośrodek olsztyński.

Istotę systemu filozoficznego, który zbudował Kant, stanowi krytycyzm teoriopoznawczy, głoszący iż podmiot jest warunkiem przedmiotu, a pojęcia są warunkiem doświadczenia. W sferze etyki reprezentował rygoryzm moralny oparty na wywiedzionym a priori nakazie postępowania, zwanym imperatywem kategorycznym, który zawiera się w słowach: postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem[2]. Do najważniejszych dzieł Filozofa – obok Krytyki czystego rozumu (1781), Krytyki praktycznego rozumu (1788) i Krytyki władzy sądzenia (1790) – należą także Metafizyczne podstawy nauki o prawie (1797), stanowiące część Metafizyki moralności.

Kant jest także duchowym ojcem Unii Europejskiej i polemologii, bowiem w rozprawie O wiecznym pokoju (1795) określił sposób, w jaki można osiągnąć stan trwałego pokoju i powszechnej gościnności. Wskazał ponadto, że człowiek jest zawsze celem samym w sobie, nigdy zaś tylko środkiem do choćby najbardziej szczytnego celu[3]. Pojęcie godności (Würde) jest etymologicznie związane ze słowem wartość (Wert). Filozof rozróżnia przy tym dwa rodzaje wartości: takie, które mogą być zamieniane na inne dobra oraz pozostałe, niedające się zamienić, a ten drugi kontekst jest tożsamy z kantowskim pojmowaniem godności. W koncepcji Kanta godność człowieka łączy się z pojęciem autonomii, a tę przyznaje on tylko istotom ludzkim: Albowiem wszystko posiada tylko tę wartość, którą wyznacza mu prawo. Samo zaś prawodawstwo, które określa wszelką wartość, musi dlatego posiadać godność, tj. bezwarunkową nieporównaną wartość, dla której słowo szacunek jest jedynym odpowiednim wyrazem oceny, jakiej istota rozumna winna ją poddać. Autonomia jest więc podstawą godności natury ludzkiej i każdej natury rozumnej[4].

Immanuel Kant odwrócił tradycyjny sposób myślenia filozoficznego uznając, że rzeczy jako zjawiska mają się dostosowywać do naszego sposobu przedstawiania ich sobie a nie na odwrót: Rzecz się z tym ma tak samo, jak
z pierwszą myślą Kopernika, który, gdy wyjaśnienie ruchów niebieskich nie chciało się udawać przy założeniu, że cała armia gwiazd obraca się dookoła widza, spróbował, czy nie uda się lepiej, jeżeli każe się obracać widzowi, natomiast gwiazdy pozostawi w spokoju[5]. Kant dokonał w filozofii przewrotu o wadze analogicznej do przewrotu Mikołaja Kopernika w astronomii[6]. Filozof królewiecki wywarł znaczący wpływ na teorię poznania, filozofię przyrody, etykę, metafizykę, filozofię prawa i aksjologię[7].

W kantowskiej koncepcji prawa, państwo to zjednoczenie istot rozumnych pod władzą ustaw. Państwo ma służyć prawu, które stoi na straży wolności, zabezpieczając ją przez równe ograniczenie wolności każdego. Ostateczny triumf prawa nad siłą i wolności nad samowolą znajdzie urzeczywistnienie w ustanowieniu wiecznego pokoju[8].

Kantyzm, a szczególnie kantowska teoria poznania oraz koncepcja prawa natury (prawa naturalnego), wywarł i nadal wywiera wpływ na europejską i polską filozofię prawa. Idee kopernikańskiego przewrotu filozoficznego Kanta stały się inspiracją dla wielu polskich filozofów prawa, takich jak Edmund Radwan-Krzymuski, Ignacy Koschembahr-Łyskowski, Szymon Rundstein, Eugeniusz Jarra, Antoni Peretiatkowicz, Czesław Znamierowski, Eugeniusz Bautro, Henryk Piętka. Do niektórych kantowskich idei nawiązywali również wybitni polscy prawnicy, wśród nich Fryderyk Zoll (mł.), Juliusz Makarewicz, Stanisław (Druks) Druszkowski, Józef Reinhold, Roman Rybarski, Wacław Bitner, Maria Szyszkowska i inni[9].

Filozofia prawa to część filozofii ogólnej, która widzi prawo oczyma filozofa[10]. Jest to także część prawoznawstwa, która rozważa problem roli wartości w określeniu prawa, a zatem podejmuje problematykę aksjologiczną. W jej ramach rozważa się m.in. kwestie prawa sprawiedliwego, praw podmiotowych, personalizmu prawniczego, legalności podniesionej do roli autonomicznej wartości prawnej. Do zagadnień podejmowanych w filozofii prawa należą też problemy związane z prawotwórstwem, jak np. racjonalność prawodawcy, czy też ze stosowaniem prawa, np. kwestia prawdy sądowej (procesowej)[11]. Ustalenia ogólnych nauk o państwie i prawie w zakresie filozofii prawa można i należy odnosić
do specjalności występujących w ramach dogmatyki prawa, a w tym do nauki prawa administracyjnego. Przedstawiciele doktryny prawa administracyjnego,
w tym teoretycy postępowania administracyjnego i sądownictwa administracyjnego również uczynili przedmiotem zainteresowania aspekty aksjologiczne, deontologiczne, etyczne, czy nawet epistemologiczne odnośnej gałęzi prawa. Coraz wyraźniej kształtuje się myśl filozoficzna w nauce prawa administracyjnego, choć samo określenie »filozofia prawa administracyjnego«, dość często stosowane w literaturze obcej, z rzadka występuje w piśmiennictwie polskim. Są to jednak zręby większego systemu, który można właśnie określić mianem filozofii prawa administracyjnego, przy czym prawo administracyjne jest tu ujmowane szeroko. Tak rozumiana filozofia prawa administracyjnego obejmuje swym zakresem zagadnienia fundamentalne, które nie były dotychczas przedyskutowane na forum ogólnym. Warto uczynić wymienione wyżej zagadnienia przedmiotem szerszej debaty naukowej.