Genezę Katedry Prawa Karnego i Prawa Wykroczeń wiązać należy ze strukturami poprzedzającymi Wydział Prawa i Administracji. Datując powołanie pierwszej w Olsztynie jednostki akademickiej o  takiej specjalności, należy przyjąć, że nastąpiło to 1 marca 1996 roku, kiedy to w ramach powstałego wówczas Instytutu Prawa i Samorządu Terytorialnego na Wydziale Humanistycznym Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie wyodrębniono Zakład Prawa Karnego i Kryminologii, zorganizowany i kierowany przez prof. dr. hab. S. Pikulskiego. Po utworzeniu w 1999 roku Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, a w nim Wydziału Zarządzania i Administracji, jednym z ogniw tego ostatniego stał się okrzepły już Zakład Prawa Karnego i Kryminologii, kierowany dalej przez prof. S. Pikulskiego. Wraz z utworzeniem Wydziału Prawa i Administracji w 2001 roku, w jego strukturze wyodrębniono sześć Katedr, a jedną z nich była Katedra Nauk Karnych. Taka liczba jednostek okazała się zbyt skromna, stąd też od 1 stycznia 2002 roku liczba wewnętrznych ogniw Wydziału wzrosła do 16 (6 Katedr i 10 Zakładów). Wraz z tą reorganizacją z Katedry Nauk Karnych dokonano pierwszej secesji części jej dotychczasowej problematyki, wyodrębniając Zakład Kryminologii, Wiktymologii i Problematyki Przestępczości Zorganizowanej, a ją samą przemianowano na Katedrę Prawa Karnego Materialnego i Procesu Karnego. Pod koniec 2004 roku nastąpiła kolejna secesja problematyki pozostającej w gestii tej Katedry. Na mocy Uchwały nr 220 Senatu Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie z dnia 3 grudnia utworzono bowiem Zakład Procesu Karnego, a dotychczasowa Katedra „matka” została przekształcona w Katedrę Prawa Karnego Materialnego. Przyjęta wtedy merytoryczna formuła Katedry okazała się stabilna. Kolejna zmiana nastąpiła bowiem dopiero 1 lipca 2016 roku, kiedy zaczęła ona funkcjonować jako Katedra Prawa Karnego Materialnego, Prawa Karnego Wykonawczego i Prawa Wykroczeń. Kolejna – trzecia secesja części przypisanej jej problematyki nastąpiła w listopadzie 2017 roku, kiedy została przekształcona w Katedrę Prawa Karnego Materialnego i Prawa Wykroczeń. Tę jej formułę zasadniczo utrzymano podczas reorganizacji Wydziału dokonanej na przełomie 2019/2020 roku. Została ona wówczas przemianowana na Katedrę Prawa Karnego i Prawa Wykroczeń. Katedrą Prawa Karnego funkcjonującą pod zmieniającymi się nazwami kierował nieprzerwanie do 2015 roku prof. dr hab. S. Pikulski. Wtedy przekazał jej kierownictwo dr. hab. W. Cieślakowi, prof. UWM, który kontynuuje jego powinności z tym związane. W Katedrze przez ten okres zatrudniono znaczną liczbę pracowników. Pewna część z nich wybrała inną drogę rozwoju zawodowego, jednak znaczna większość – zdobywając kolejne stopnie naukowe – jest nadal związana z Wydziałem. Świadczy temu skład osobowy Katedry z 2004 roku, w której pracowali wówczas m.in.: dr P. Palka, mgr M. Romańczuk, mgr A. Chodorowska, mgr J. Stopińska, mgr  R.  Szostak. Wszyscy wymienieni podnieśli swoje kwalifikacje, głównie usamodzielniając się naukowo. Losy zawodowe innych pracowników Katedry, którzy zrezygnowali z zatrudnienia w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim, są również interesujące, np. dr K. Cygan jest sędzią Sądu Rejonowego w Nidzicy, dr B. Orłowska-Zielińska czynnym adwokatem, a dr P. Rychlik ambasadorem RP w Finlandii. Warto przy tym odnotować, że większość pracowników Katedry – w przeszłości, jak i obecnie – łączy pracę badawczo-dydaktyczną z praktyką prawniczą jako radcowie prawni, adwokaci czy sędziowie.

Tytuły profesorskie pracowników Katedry

2021» Wojciech Cieślak

Habilitacje pracowników Katedry

2006 » Wojciech Cieślak na podstawie rozprawy Nawiązka w polskim prawie karnym (na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego)

2014 » Przemysław Palka na podstawie rozprawy Sprzedajne nadużycie funkcji publicznej. Studium prawa karnego (na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego)

2019 » Kamil Frąckowiak na podstawie rozprawy Nielegalny e-hazard. Studium prawnokarne i kryminologiczne (na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie)

Doktoraty pracowników Katedry

1999 » Wojciech Cieślak na podstawie rozprawy Wymuszenie rozbójnicze (art. 211 d.k.k. – art. 282 k.k.) w polskim prawie karnym (na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach)

2000 » Przemysław Palka na podstawie rozprawy Ocena nieefektywności ścigania karnego sprawców zabójstw z użyciem broni palnej w Polsce w latach 1990– 1997 (na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego)

2007 » Marta Romańczuk-Grącka na podstawie rozprawy Prawnokarne i kryminologiczne aspekty sekt destrukcyjnych (na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego)

2008 » Kamil Frąckowiak na podstawie rozprawy Prawne standardy użycia broni palnej przez policjantów w świetle ochrony życia człowieka (na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku)

2011 » Anna Chodorowska na podstawie rozprawy Przestępstwo zgwałcenia w teorii i praktyce (na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie)

2012 » Joanna Grabowska na podstawie rozprawy Recydywa w  przestępstwach przeciwko mieniu (na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie)

2013 » Michał Kurzyński na podstawie rozprawy Degresja karania w prawie karnym skarbowym (na Wydziale Prawa i  Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie)

2016 » Patrycja Hinc na podstawie rozprawy Podstawowy typ zabójstwa. Studium prawnokarne i kryminologiczne (na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie